نگاهی به نقش پهپادها در مأموریت‌های آتش‌نشانی/ آیا آتش نشانی تهران به پهپاد های آتش نشان مجهز شده است؟
به گزارش خبرنگار دانش و فناوری گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در فضای فناوری قرن بیست و یکم، پرنده‌های هدایت‌پذیر از دور یا پهپادها، از ابزاری صرفاً نظامی یا تفریحی فراتر رفته و به یکی از کلیدی‌ترین فناوری‌ها در صنایع و خدمات حیاتی بشر تبدیل شده‌اند. از کشاورزی دقیق و بازرسی خطوط انرژی گرفته تا ارسال محموله‌های پزشکی و نقشه‌برداری‌های پیچیده، این ربات‌های پرنده با قابلیت‌های منحصر به فرد خود، افق‌های جدیدی از کارایی و ایمنی را گشوده‌اند. در این میان، یکی از تأثیرگذارترین و حیاتی‌ترین عرصه‌هایی که پهپادها در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند، حوزه مدیریت بحران و به طور خاص، عملیات‌های پیچیده و خطرناک آتش‌نشانی است. این فناوری نوین با ارائه دیدی از بالا، دسترسی به نقاط غیرممکن و توانایی انجام مأموریت‌های متنوع، در حال بازتعریف استراتژی‌های مقابله با حریق در سراسر جهان است و تهران نیز به عنوان یکی از کلان‌شهرهای پرخطر، گام‌های نخست را برای بهره‌گیری از این فناوری برداشته است.
ابعاد چندگانه نقش پهپادها در آتش‌نشانی مدرن
استفاده از پهپاد در عملیات اطفای حریق، یک رویکرد تک‌بعدی نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از قابلیت‌های فنی است که هر یک، گره‌ای از چالش‌های پیش روی آتش‌نشانان را باز می‌کند. این نقش‌ها از شناسایی اولیه تا پشتیبانی لجستیک و حتی مداخله مستقیم را در بر می‌گیرد.
۱. شناسایی، دیده‌بانی و فرماندهی هوشمند عملیات
مهم‌ترین و اولین کاربرد پهپادها، نقش آن‌ها به عنوان چشمان تیزبین فرمانده عملیات در آسمان است. در لحظات اولیه یک آتش‌سوزی، خصوصاً در ابعاد بزرگ مانند حریق یک کارخانه، یک برج بلندمرتبه یا پهنه‌ای از جنگل، بزرگترین چالش، فقدان «آگاهی موقعیتی» (Situational Awareness) است.
شناسایی کانون‌های اصلی آتش: پهپادهای مجهز به دوربین‌های ترمال (حرارتی) می‌توانند از میان دود غلیظ عبور کرده و با دقت بالا، نقاطی را که بیشترین دمای حرارتی را دارند، به عنوان کانون‌های اصلی حریق شناسایی کنند. این اطلاعات به فرماندهان اجازه می‌دهد تا منابع گران‌بهایی مانند آب و فوم را به جای پاشش کورکورانه، مستقیماً به هسته آتش هدایت کنند. این امر نه تنها سرعت اطفاء را افزایش می‌دهد، بلکه بهره‌وری عملیات را نیز به شکل چشمگیری بهبود می‌بخشد.
انتقال داده و فرماندهی عملیات: تصاویر زنده و با کیفیت بالا (HD/4K) که توسط پهپاد به پست فرماندهی سیار ارسال می‌شود، یک دید ۳۶۰ درجه و بی‌واسطه از کل صحنه عملیات فراهم می‌کند. فرمانده می‌تواند مسیر گسترش آتش، سازه‌های در معرض خطر، موانع پیش روی نیروها و بهترین مسیرهای دسترسی را به صورت آنی مشاهده و تحلیل کند. این جریان اطلاعاتی، تصمیم‌گیری را از یک فرآیند مبتنی بر حدس و گمان به یک اقدام داده‌محور و استراتژیک تبدیل می‌کند.
۲. زنده‌یابی، جستجوی حیات در میان دود و آوار
پس از حوادثی چون آتش‌سوزی‌های بزرگ که منجر به فروریختن سازه می‌شود یا در حوادثی مانند گم شدن افراد در کوهستان‌ها و مناطق صعب‌العبور، زمان عنصری حیاتی است. پهپادها در این بخش نیز نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کنند.
استفاده از دوربین‌های مادون قرمز و حرارتی: پهپادها با استفاده از این دوربین‌ها می‌توانند منابع گرمایی متمرکز که با الگوی بدن انسان مطابقت دارد را از میان دود یا در تاریکی شب تشخیص دهند. این قابلیت شانس یافتن مصدومان و افراد محبوس شده را پیش از آنکه دیر شود، به شدت افزایش می‌دهد.
فناوری‌های نوین زنده‌یابی: تحقیقات جدیدتر بر روی حسگرهای پیشرفته‌ای متمرکز شده که قادر به تشخیص حرکات جزئی قفسه سینه ناشی از تنفس از فاصله چند متری هستند. نصب چنین حسگرهایی بر روی پهپادها می‌تواند عملیات جستجو و نجات (SAR) را وارد مرحله جدیدی از دقت و سرعت کند.
۳. رله ارتباطی، تضمین اتصال در قلب بحران
یکی از مشکلات رایج در بلایای طبیعی و حوادث بزرگ، از کار افتادن زیرساخت‌های ارتباطی مانند دکل‌های مخابراتی است. در چنین شرایطی، هماهنگی میان تیم‌های عملیاتی که در نقاط مختلف یک منطقه وسیع پراکنده شده‌اند، مختل می‌شود. پهپادهای تخصصی می‌توانند با پرواز در ارتفاع بالا بر فراز منطقه حادثه، به عنوان یک دکل مخابراتی سیار (رله ارتباطی) عمل کنند و یک شبکه ارتباطی پایدار و امن میان آتش‌نشانان و مرکز فرماندهی ایجاد نمایند.
۴. پشتیبانی لجستیک و اطفاء حریق غیرمستقیم
دسترسی به برخی نقاط در صحنه حریق، یا غیرممکن است یا برای نیروهای انسانی بسیار پرخطر. پهپادها این شکاف را پر می‌کنند.
پرتاب فوم‌ها و مواد خشک آتش‌نشانی: پهپادهای سنگین‌وزن می‌توانند محموله‌هایی مانند توپ‌های اطفاء حریق (Fire Extinguishing Balls) یا کپسول‌های پودر خشک را با دقت بالا بر روی نقاطی که دسترسی به آن‌ها دشوار است، پرتاب کنند. این اقدام می‌تواند از گسترش آتش جلوگیری کرده یا حریق‌های کوچک را در نطفه خفه کند.
تحویل تجهیزات حیاتی: در شرایطی که یک آتش‌نشان در طبقات بالای یک برج محبوس شده یا نیاز فوری به تجهیزاتی مانند ماسک اکسیژن، کیت کمک‌های اولیه یا یک بی‌سیم جدید دارد، پهپاد می‌تواند این تجهیزات را در سریع‌ترین زمان ممکن به دست او برساند.
۵. عملیات مستقیم اطفای حریق، رویارویی رباتیک با آتش
جاه‌طلبانه‌ترین و پیچیده‌ترین کاربرد پهپادها، درگیری مستقیم آن‌ها با آتش است. این حوزه به سرعت در حال توسعه است و نمونه‌های عملیاتی آن در جهان در حال افزایش است.
پهپادهای متصل به شیلنگ آب: برخی مدل‌های صنعتی پهپاد، توانایی حمل وزن یک شیلنگ آتش‌نشانی را دارند. این پهپادها می‌توانند به یک منبع آب پرفشار بر روی زمین متصل شده و آب را مستقیماً به طبقات بالای یک آسمان‌خراش یا نقاط غیرقابل دسترس برسانند، جایی که نردبان‌های آتش‌نشانی نیز به آن ارتفاع نمی‌رسند.
پهپادهای حامل مخزن: مدل‌های دیگری با ظرفیت حمل بالا، مخازن چند ده لیتری آب یا فوم را با خود حمل کرده و پس از رسیدن به بالای هدف، محتویات آن را بر روی آتش تخلیه می‌کنند. این روش به ویژه برای کنترل آتش‌سوزی در مراحل اولیه و در نقاط حساس بسیار مؤثر است. به عنوان مثال، پهپاد HZH SF50 نمونه‌ای از یک پهپاد آتش‌نشان جنگلی است که می‌تواند محموله‌های اطفاء حریق مبتنی بر آب یا پودر خشک را با خود حمل کند.
وضعیت در ایران، آتش‌نشانی تهران و گام‌های نخست در به‌کارگیری پهپاد
سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران به عنوان بزرگترین سازمان آتش‌نشانی کشور، همواره با چالش‌های پیچیده‌ای از جمله ترافیک سنگین، بافت‌های فرسوده و برج‌های بلندمرتبه روبرو بوده است. در چنین شرایطی، استفاده از فناوری‌های نوین یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است.
نمونه پهپاد آتش نشان ساخته شده توسط دانشجویان
بر اساس اظهارات رسمی معاونت فنی و توسعه این سازمان در سال های گذشته، استفاده از پهپادها در این سازمان عملیاتی شده است. در فاز نخست، دو دستگاه پهپاد تخصصی به نیروهای عملیات تحویل داده شد و پس از آن روز مسله توسعه یگان پهپادی آتش نشانی مترکز شدند. تمرکز اصلی این پهپادها در حال حاضر بر روی محور شناسایی و دیده‌بانی است. مأموریت اصلی آن‌ها، پرواز بر فراز صحنه حادثه و ارسال تصاویر دقیق برای شناسایی کانون اصلی حریق و کمک به فرماندهی عملیات است.
از این پهپادها در مأموریت‌های جستجو و نجات، به خصوص برای یافتن افراد گمشده در مناطق کوهستانی اطراف تهران مانند ارتفاعات توچال یا در حوادث مربوط به رودخانه‌ها، استفاده می‌شود.
با این حال، باید توجه داشت که در فاز فعلی، پهپادهای آتش‌نشانی تهران عمدتاً نقش پایش و شناسایی را بر عهده دارند و هنوز وارد فاز عملیات مستقیم اطفای حریق (مانند حمل شیلنگ آب یا پرتاب کپسول) نشده‌اند. این گام، نیازمند تهیه پهپادهای سنگین‌وزن‌تر، آموزش‌های تخصصی‌تر و تدوین دستورالعمل‌های عملیاتی پیچیده‌تر است که به نظر می‌رسد در برنامه‌های توسعه‌ای آینده این سازمان قرار دارد.
آینده‌ای ایمن‌تر با نگاهبانان آسمانی
پهپادها در حال ایجاد یک انقلاب در حوزه ایمنی و آتش‌نشانی هستند. آن‌ها با کاهش ریسک برای جان آتش‌نشانان، افزایش دقت و سرعت در عملیات و فراهم آوردن امکاناتی که تا پیش از این غیرقابل تصور بود، به ابزاری استراتژیک برای فرماندهان بحران تبدیل شده‌اند. عملیاتی شدن پهپادهای شناسایی در آتش‌نشانی تهران و تست شدن پهپادهای امداد و نجات در شهر های مختلف، یک گام مثبت و رو به جلو است که نشان از درک صحیح مدیران این حوزه از اهمیت فناوری دارد.
با این حال، مسیر تکامل همچنان ادامه دارد. آینده‌ای که در آن ناوگانی از پهپادهای هوشمند، از شناسایی اولیه تا زنده‌یابی، پشتیبانی لجستیک و اطفاء مستقیم حریق را به صورت یکپارچه و هماهنگ با نیروهای زمینی انجام می‌دهند، دور از ذهن نیست. این نگاهبانان خستگی‌ناپذیر آسمان، بی‌تردید نقش کلیدی در ساختن شهرهایی ایمن‌تر و تاب‌آورتر در برابر حوادث ایفا خواهند کرد و امید است با تخصیص بودجه صحیح و تربیت نیروی انسانی متخصص شاهد افزایش کیفی و کمی ناوگان پهپادی آتش نشانی و امداد ونجات کشور باشیم.
