افزایش ظرفیت پزشکی؛ از کمبود خوابگاه‌ها تا پیشنهاد استفاده از کانکس! +فیلم
به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، طرح افزایش ظرفیت پزشکی که در سال ۱۴۰۰ در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد، از همان ابتدا با واکنش‌های مختلفی روبرو بود. مصوبه‌ای که ابتدا زمزمه‌های آن در فضای دانشگاهی پیچید و با موافقان و مخالفان بسیاری همراه شد. اما در دی‌ماه ۱۴۰۰، این مصوبه به مدت ۴ سال تصویب و اجرایی شدن آن ابلاغ شد. در راستای بررسی مشکلات و معضلات این طرح، گفت‌وگویی با فرشاد ربیعی، دانشجوی رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و پژوهشگر مرکز تحقیقات شهید دکتر آشتیانی دانشگاه علوم پزشکی تهران ترتیب داده‌ایم.
افزایش ظرفیت پزشکی؛ چالش‌های آموزشی و زیرساختی
فرشاد ربیعی، دانشجوی سال آخر پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ابتدا با اشاره به گزارش تهیه‌شده مرکز تحقیقات شهید دکتر آشتیانی درباره افزایش ظرفیت پزشکی گفت: «در گزارشی جامع به بررسی مشکلات و چالش‌های مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی عمومی سال ۱۴۰۰ پرداختیم. این مصوبه به سفارش وزارت بهداشت و با هدف ارتقای دسترسی به پزشکان در مناطق محروم و پاسخگویی به نیاز‌های جمعیت سالمند کشور تصویب شد و از سال ۱۳۹۹ به تدریج اجرایی شد.»
ربیعی به توصیف وضعیت کنونی دانشگاه‌ها پس از اجرای مصوبه پرداخت و گفت: «افزایش تعداد دانشجویان پزشکی از ۸,۰۰۰ نفر در سال ۱۴۰۰ به ۱۶,۵۰۰ نفر در سال ۱۴۰۴ فشار زیادی را بر دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی وارد کرد. با ورود این تعداد زیاد دانشجو به دانشگاه‌ها، مشکلات مختلفی در زمینه زیرساخت‌ها و منابع آموزشی به وجود آمد. مشکلاتی مانند کمبود خوابگاه‌های دانشجویی، به‌ویژه در دانشگاه‌های بزرگ و استان‌ها، که به مشکل اساسی برای تأمین مکان مناسب برای اسکان این دانشجویان تبدیل شده است.»
وی افزود: «علاوه بر این، زیرساخت‌های آموزشی به اندازه کافی توسعه نیافته بودند و ظرفیت کلاس‌های آموزشی برای تعداد جدید دانشجویان پاسخ‌گو نبود. این وضعیت موجب ایجاد فشار بر اساتید و همچنین کیفیت پایین‌تر آموزش در مقاطع مختلف شد. همچنین کمبود تخت‌های آموزشی در بیمارستان‌ها نیز به یکی از چالش‌های اصلی تبدیل شده بود؛ زیرا برای تربیت پزشکان عمومی، به تخت‌هایی در بیمارستان‌ها نیاز است. در کنار این مشکلات، کمبود تجهیزات و منابع بیمارستانی برای آموزش بالینی نیز به‌طور جدی مشاهده شد و این موضوعات به کاهش کیفیت آموزش پزشکی عمومی در کشور دامن زد.»
افزایش ظرفیت زیر ساخت و برنامه ریزی می‌خواهد
فرشاد ربیعی در گزارش خود بر لزوم بهبود زیرساخت‌های آموزشی و بیمارستانی تأکید کرد و گفت: «برای تربیت دانشجویان پزشکی در محیط‌های آموزشی و درمانی مناسب، باید امکانات و منابع به همان میزان افزایش یابد. در غیر این صورت، کیفیت آموزش و خدمات درمانی کاهش خواهد یافت و مشکلات زیادی برای فارغ‌التحصیلان پزشکی ایجاد می‌شود.»
او همچنین بر برنامه‌ریزی دقیق‌تر در خصوص استخدام و توزیع پزشکان در مناطق محروم و توسعه برنامه‌های حمایتی برای پزشکان جوان تأکید کرد. به گفته وی، این اقدامات می‌تواند از مهاجرت پزشکان و کاهش کیفیت خدمات درمانی جلوگیری کند و انگیزه پزشکان برای کار در مناطق محروم را افزایش دهد.
ربیعی هشدار داد که ایران ممکن است مشابه تجربه کشور‌های کوبا و یونان، در آینده با پدیده‌ای به نام "انفجار پزشک" رو‌به‌رو شود. او توضیح داد: «این امر می‌تواند منجر به کاهش کیفیت خدمات درمانی، بیکاری پزشکان و مهاجرت آنها شود. اگر تعداد پزشکان به حدی افزایش یابد که بازار کار نتواند آنها را جذب کند، شاهد کاهش کیفیت خدمات درمانی و مهاجرت پزشکان خواهیم بود.»
مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی چرا اجرا شد؟
فرشاد ربیعی، دانشجوی پزشکی علوم پزشکی تهران با اشاره به مصوبه، سه دلیل اصلی مطرح شده برای اجرای مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی در کشور بیان کرد و گفت: اولین دلیل مطرح شده ارتقای دسترسی عادلانه به پزشک است. تصویب کنندگان این طرح بر این باورند که با افزایش تعداد پزشکان، دسترسی مردم به خدمات بهداشتی و درمانی در مناطق مختلف، به ویژه مناطق محروم، بهتر و عادلانه‌تر خواهد شد.»
وی افزود: «دومین دلیل، چالش پیر شدن جمعیت و افزایش نیاز به پزشک است. این نگرانی از آنجا نشأت می‌گیرد که ایران با افزایش جمعیت سالمند مواجه است و به همین دلیل نیاز به پزشکان متخصص در حوزه‌های مرتبط با پیری، نظیر طب سالمندان، افزایش می‌یابد.
ربیعی اظهار داشت:« در نهایت سومین دلیل، مقایسه سرانه تعداد پزشک در ایران با سایر کشورها بوده است. طبق آمار ها در کشورما به ازای هر ۱۰,۰۰۰ نفر، تعداد پزشکان از ۱۳ نفر است و یکی از دلایلی که برای اجرای این طرح بیان شده این است که باید این تعداد به ۲۰ نفر برسد.»
افزود: «این مصوبه با وجود نیت مثبت، به زیرساخت‌های ضعیف و چالش‌های موجود در نظام سلامت ایران بی‌توجهی کرده است. افزایش ظرفیت پزشکی بدون توجه به مشکلاتی نظیر کمبود تجهیزات و عدم هماهنگی میان بخش‌های مختلف سلامت، ممکن است نه تنها مفید نباشد، بلکه مشکلات بیشتری را به همراه داشته باشد.»
آموزش پزشکان در کانکس!
ربیعی به مرور چالش‌های آموزشی و زیرساختی این طرح اشاره کرد و گفت: «در نهایت ما با این طرح به جایی رسیدیم که در حال حاضر دو برابر سال ۱۴۰۰ دانشجوی پزشکی داریم. حالا کاری که باید انجام می‌شد این بود که کیفیت آموزشی این پزشکان که وارد دانشگاه می‌شوند را حفظ کنیم. ما برای این مسئله یک پژوهش انجام دادیم و به نتایج جالبی رسیدیم.»
وی افزود: «واقعا جالب بود که حتی برای هیئت علمی‌ها، تعداد تخت‌های بیمارستانی برای آموزش پزشکان و همینطور زیرساخت‌های خوابگاهی اطلاعات دقیقی نداشتیم. در واقع، هیچ آماری برای این که چه تعداد تخت آموزشی، چه تعداد هیئت علمی و چه میزان فضای خوابگاهی نیاز داریم، وجود نداشت. در برخی پیشنهادات برای حل مشکل کمبود فضا و امکانات، مطرح شده بود که از کانکس‌ها برای برگزاری کلاس‌ها استفاده کنیم!
ربیعی گفت: «این راهکار نه تنها غیرمنطقی بود بلکه نشان‌دهنده کمبود شدید زیرساخت‌ها و عدم برنامه‌ریزی دقیق برای پذیرش دانشجویان بیشتر بود. به جای این نوع راهکارهای موقت، باید فضاهای آموزشی مناسب و منابع کافی برای تربیت پزشکان فراهم می‌شد.»
وی ادامه داد: «این مسئله نشان‌دهنده ضعف برنامه‌ریزی در مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی بود. وقتی تعداد دانشجویان افزایش می‌یابد، باید به همان میزان زیرساخت‌های آموزشی، بیمارستانی و خوابگاهی نیز تقویت شود. اما متأسفانه در این طرح به این موارد توجه نشده بود و نتیجه آن، مشکلات بسیاری در سیستم آموزش پزشکی کشور به وجود آمده است.»
کاهش کیفیت آموزش پزشکان
ربیعی افزود: «ما به این نتیجه رسیدیم که باید حداقل کیفیت آموزشی برای این پزشکان حفظ بشود، چرا که بعد از ۷ سال، فارغ‌التحصیل می‌شوند. مشکلی که در حال حاضر داریم این است که هیئت علمی کافی نداریم. در سال ۱۴۰۰، تعداد اعضای هیئت علمی پزشکی ۲۱۱۶ نفر بود، در حالی که برای آموزش مناسب نیاز به ۳۵ هزار تا ۴۰ هزار نفر هیئت علمی داریم. بنابراین، تا سال ۱۴۰۷ باید ۳۰۰۰ نفر هیئت علمی اضافه کنیم، اما با توجه به وضعیت فعلی، این کار عملاً غیر ممکن به نظر می‌رسید.»
او ادامه داد: «با این سرعت افزایش ظرفیت، عملاً نمی‌توانیم تخت‌های آموزشی را اضافه کنیم. به عنوان مثال، در سال ۱۳۹۷ نسبت تخت‌های آموزشی به تعداد دانشجو ۱.۶۸ بود، اما این عدد در سال ۱۴۰۲ به ۱.۱۹ رسید. این یعنی که تعداد تخت‌های آموزشی برای هر دانشجوی پزشکی به شدت کاهش پیدا کرده و با ادامه این وضعیت مشکل حل نخواهد شد.»
برای دانشجویان پزشکی خوابگاه نداریم!
ربیعی با اشاره به چالش‌های خوابگاهی گفت: «ما برای اسکان این تعداد دانشجو نیاز به ۱۶،۸۴۴ واحد خوابگاهی جدید داریم، اما این عدد به هیچ‌وجه قابل تأمین نیست. در نتیجه، دانشگاه‌ها امسال اعلام کردند که هیچ تضمینی برای خوابگاه دادن به دانشجویان پزشکی ندارند.»
ربیعی همچنین اشاره کرد: «وقتی که این پزشکان فارغ‌التحصیل می‌شوند، اگر بستر کار برایشان وجود نداشته باشد، به دو نتیجه منجر خواهد شد: یا به سمت کار‌های غیر درمانی مانند زیبایی می‌روند یا به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند. این وضعیت نه تنها در سطح فردی، بلکه در سطح ملی هم آسیب‌زا خواهد بود.»
راهکارچیست؟
ربیعی به راهکارهای پیشنهادی برای حل این مشکلات اشاره کرد و گفت: «می‌توان تخت‌های درمانی بیمارستان‌ها که در حال حاضر آموزش در آنها انجام نمی‌شود را به تخت‌های آموزشی تبدیل کنیم، البته که این تغییر نیاز به تاییدیه‌های هیئت علمی دارد و چالش‌های خاص خود را دارد.»
ربیعی همچنین پیشنهاد کرد که فارغ‌التحصیلان جدید به جای گذراندن طرح خدمت، به عنوان هیئت علمی در بیمارستان‌ها فعالیت کنند تا حداقل کیفیت آموزش بهبود یابد. همچنین می‌توان تغییراتی در آیین‌نامه‌های ارتقای اعضای هیئت علمی ایجاد کرد تا به جای تمرکز روی مقالات علمی، توجه بیشتری به کیفیت آموزش شود.
ربیعی گفت: «راهکار دیگر آنکه در برنامه‌های آموزشی پزشکی بازنگری شود و آموزش پزشکان نه فقط در بیمارستان ها بلکه مانند کشور کوبا در مراکز درمانی سطح شهر انجام شود تا کمبودهای تخت آموزشی در بیمارستان‌ها کاهش یابد.»
ربیعی در پایان به طرح پزشک خانواده اشاره کرد و گفت: «یکی از مهم ترین و کاربردی ترین راهکارها برای حل این مشکلات، برنامه‌هایی مانند طرح پزشک خانواده است که ابتدا قرار بود سراسری اجرا شود اما متوقف شود، با اجرای این طرح پزشکان فارغ‌التحصیل جایگاه شغلی مشخصی خواهند داشت و پس از فارغ‌التحصیلی بستر کار برایشان فراهم خواهد بود. در غیر این صورت، این تعداد پزشک به جای خدمت به جامعه، به مهاجرت یا کار در حوزه‌های زیبایی خواهند پرداخت.»
وی همچنین تأکید کرد: «راهکار اساسی برای آینده این است که بستر ارائه خدمات برای این پزشکان آماده باشد. به جای اینکه فقط ظرفیت را افزایش دهیم، باید برای این افراد موقعیت شغلی مناسب فراهم کنیم تا بعد از ۷ سال، یک جایی برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی داشته باشند. در غیر این صورت، مشکلات زیادی برای سلامت کشور پیش خواهد آمد. به طور کلی، این طرح باید با دقت بیشتری بررسی و اجرا می‌شد. نه تنها با مقایسه با کشور‌های دیگر، بلکه با نگاه کارشناسی دقیق‌تری باید تصمیمات گرفته می‌شد.»
