نگاهی به جنگنده میگ-۲۹ فالکروم در خدمت ایران/ در کدام شهرها مستقر هستند؟
به گزارش خبرنگار امنیت دفاعی خبرگزاری دانشجو ؛ جنگنده میگ-۲۹ که در ناتو با لقب فالکروم شناخته می‌شود، یکی از ستون‌های اصلی ناوگان رهگیر نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نهاجا) برای دهه‌های متمادی بوده است. این پرنده چابک روسی، که برای رقابت مستقیم با جنگنده‌های نسل چهارم غربی مانند اف 16 طراحی شد، با وجود تمام چالش‌ها وبومی سازی تعمیر و نگهداری ، همچنان نقشی حیاتی در دکترین دفاع هوایی ایران ایفا می‌کند. اخیراً نیز شایعاتی مبنی بر دریافت نمونه‌های جدید این جنگنده توسط ایران، بار دیگر فالکروم را در مرکز توجه قرار داده است. در ادامه، به بررسی جامع تاریخچه، وضعیت فعلی، نقش عملیاتی ناوگان میگ-۲۹ ایران می‌پردازیم.
معرفی و تاریخچه جنگنده میگ-۲۹
ریشه‌های طراحی میگ-۲۹ به اواخر دهه ۱۹۶۰ بازمی‌گردد، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی در پاسخ به برنامه F-X ایالات متحده که به ساخت جنگنده برتری هوایی F-15 Eagle منجر شد، برنامه "هواپیمای پیشرفته تاکتیکی" (PFI) را آغاز کرد. مهندسان شوروی دریافتند که جنگنده‌های نسل جدید آمریکا از نظر فناوری و کارایی، برتری قابل توجهی بر هواپیماهای موجود آن‌ها مانند میگ-۲۱ و میگ-۲۳ دارند. میگ-۲۱ با وجود مانورپذیری فوق‌العاده، از برد کوتاه و اویونیک ضعیف رنج می‌برد و میگ-۲۳ نیز با اینکه سرعت و برد خوبی داشت، در نبردهای نزدیک هوایی یا "داگفایت" بسیار ضعیف عمل می‌کرد.
نیاز به یک جنگنده جدید که ترکیبی از چالاکی بالا، برد عملیاتی مناسب، و اویونیک پیشرفته را ارائه دهد، منجر به تقسیم برنامه PFI به دو شاخه شد:
1 طرح سنگین (TPFI): این پروژه به دفتر طراحی سوخو سپرده شد و به ساخت جنگنده برتری هوایی دوربرد سوخو-۲۷ (Su-27 Flanker) انجامید.
2 طرح سبک (LPFI): این پروژه به دفتر طراحی میکویان (میگ) واگذار شد و حاصل آن، جنگنده تاکتیکی سبک‌وزن میگ-۲۹ بود.
اولین پیش‌نمونه میگ-۲۹ در ۶ اکتبر ۱۹۷۷ به پرواز درآمد و تولید انبوه آن از سال ۱۹۸۲ آغاز شد. این جنگنده به ویژه به خاطر توانایی اجرای مانورهای سنگین و تجهیز به سیستم جستجو و ردیابی فروسرخ (IRST) و یک کلاه خلبانی مجهز به نمایشگر هدف‌گیری شهرت یافت که به خلبان اجازه می‌داد تنها با نگاه کردن به سمت هدف، موشک‌های حرارتی کوتاه‌برد مانند R-73 را روی آن قفل کند.
میگ-۲۹ در ایران، تاریخچه ورود و تعداد
اولین باری که پای جنگنده میگ-۲۹ به ایران باز شد، نه از طریق یک قرارداد رسمی، بلکه در پی تحولات منطقه‌ای در جریان جنگ اول خلیج فارس در سال ۱۳۶۹ (۱۹۹۱ میلادی) بود. با آغاز عملیات "طوفان صحرا"، تعداد زیادی از هواپیماهای نیروی هوایی عراق برای در امان ماندن از حملات ائتلاف، به ایران پناهنده شدند. در میان این هواپیماها، چهار فروند میگ-۲۹ عراقی (سه فروند تک‌سرنشین و یک فروند آموزشی) نیز حضور داشتند که اولین فالکروم‌های وارد شده به خاک ایران محسوب می‌شدند.
دررسانه ها گفته شده است به دلیل تفاوت‌های فنی و استاندارد میان مدل‌های صادراتی به عراق و ایران، سه فروند مدل تک‌سرنشین عراقی هرگز به صورت عملیاتی به خدمت گرفته نشدند و عمدتاً به عنوان منبع تأمین قطعات یدکی (Cannibalization) مورد استفاده قرار گرفتند. تنها مدل آموزشی عراقی پس از اورهال به ناوگان آموزشی نهاجا پیوست.
در سال های بعد از این رویداد ، در راستای برنامه نوسازی و تقویت توان دفاعی نیروهای مسلح، ایران در میانه دهه هفتاد شمسی تصمیم به خرید رسمی این رهگیر توانمند از شوروی گرفت. هرچند جزییات رسمی منتشر نشده است اما عمده کارشناسان باور دارند نیروی هوایی ایران محموله‌ای شامل ۲۰ فروند جنگنده تک‌سرنشین از مدل MiG-29B و ۴ فروند نمونه آموزشی دوسرنشینه MiG-29UB را خریداری کرد. این جنگنده‌ها که از نظر فنی نسبت به نسخه‌های عراقی پیشرفته‌تر بودند، ستون فقرات ناوگان رهگیرهای تاکتیکی ایران را تشکیل دادند. در ادامه تصاویر اختصاصی دانشجو از تحویل گرفتن سری اول میگ 29 در ایران در دهه هفتاد را مشاهده میکنید
نقش عملیاتی و استقرار میگ-۲۹ در ایران
جنگنده‌های میگ-۲۹ ایران هم‌اکنون در دو پایگاه اصلی مستقر هستند:
گردان ۱۱ شکاری در پایگاه یکم شکاری مهرآباد، تهران
گردان ۲۳ شکاری در پایگاه دوم شکاری تبریز
انتخاب این دو پایگاه، به‌ویژه تبریز، تصادفی نبوده است. یکی از معایب شناخته‌شده موتورهای Klimov RD-33، عملکرد ضعیف و استهلاک بالا در شرایط آب و هوایی گرم و خشک است. به همین دلیل، تبریز با آب و هوای خنک‌تر و کوهستانی به عنوان پایگاه اصلی فالکروم‌ها انتخاب شد تا قابلیت اطمینان و عمر موتورها افزایش یابد.
نقش اصلی میگ-۲۹ در ساختار دفاعی ایران، رهگیر دفاع نقطه‌ای (Point Defense Interceptor) است. وظیفه اصلی این جنگنده‌ها حفاظت از مناطق استراتژیک و بسیار مهم مانند پایتخت (تهران) و مراکز صنعتی و نظامی در شمال غرب کشور است. مزایای اصلی فالکروم در این نقش عبارتند از:
شتاب‌گیری و نرخ اوج‌گیری فوق‌العاده: میگ-۲۹ می‌تواند در زمانی بسیار کوتاه به ارتفاع بالا رسیده و با تهدیدات هوایی درگیر شود.
مانورپذیری بی‌نظیر: در نبردهای نزدیک هوایی، چالاکی بالای این جنگنده به آن برتری قابل توجهی می‌بخشد.
سلاح‌های مؤثر کوتاه‌برد: ترکیب کلاه هدف‌گیری خلبان با موشک حرارتی R-73، یک ترکیب مرگبار در داگفایت محسوب می‌شود.
لندینگ میگ ۲۹ یوبی نهاجا در پایگاه یکم شکاری مسلح به موشک آر ۷۳ آرچر
چرا ایران به میگ-۲۹ بیشتری نیاز دارد؟
با توجه به لزوم توسعه ناوگان جنگنده ایران، نیاز به تزریق خون تازه به نیروی هوایی یک ضرورت انکارناپذیر است. در حالی که گزینه‌های پیشرفته‌تری مانند سوخو-۳۵ مطرح هستند، خرید جنگنده‌های میگ-۲۹ دست دوم یا حتی نمونه‌های ارتقا یافته، یک راهکار واقع‌بینانه، سریع و مقرون‌به‌صرفه برای پر کردن شکاف‌های دفاعی است.
دلایل این امر روشن است:
1 زیرساخت و دانش فنی موجود: ایران دهه‌ها تجربه عملیاتی، تعمیر و نگهداری میگ-۲۹ را در اختیار دارد. خلبانان و پرسنل فنی با این پلتفرم کاملاً آشنا هستند و نیازی به برنامه‌های آموزشی طولانی و پرهزینه نیست.
2 ایفای نقش مکمل: وظیفه اصلی این جنگنده‌ها ایجاد اختلال در ماموریت هواپیماهای مهاجم و فراهم کردن یک فرصت طلایی برای سامانه‌های پدافند موشکی زمین‌پایه است تا هدف را درگیر کنند.
3 هم‌افزایی با سایر دارایی‌ها: در سناریویی که رادارهای زمینی سرکوب شده‌اند، یک جنگنده F-14 تامکت ایرانی می‌تواند با رادار قدرتمند خود، نقش یک مینی-آواکس را ایفا کرده و میگ-۲۹ها را به سمت اهداف هدایت کند.
4 دفاع نقطه‌ای حیاتی: با توجه به آسیب های وارده از جنگ، خرید میگ-۲۹ می‌تواند توان دفاع هوایی از مراکز حیاتی را به سرعت تقویت کند.
در نهایت، جنگنده میگ-۲۹ فالکروم یک دارایی ارزشمند در توان دفاعی ایران است. تقویت این ناوگان، نه به عنوان یک راه‌حل نهایی، بلکه به عنوان یک اقدام موقت و هوشمندانه، می‌تواند تا زمان ورود جنگنده‌های مدرن‌تر، آسمان مناطق استراتژیک ایران را امن‌تر نگه دارد.
